Lục Vị Tri Bá: tư âm, giáng hỏa, trị huyết áp cao (âm hư dương xung)

Lục Vị Tri Bá là phương thuốc cổ phương danh tiếng, được gia giảm từ Lục Vị Địa Hoàng Hoàn (Lục Vị Hoàn) của Tiền Ất đời Tống.

Phương chủ tư âm giáng hỏa, bổ Thận dưỡng Can, thường dùng cho người âm hư nội nhiệt, các chứng như hư nhiệt ra mồ hôi trộm, nóng lòng bàn tay chân, đầu choáng, tai ù, lưng gối mỏi, ngũ tâm phiền nhiệt.

Bài gồm Lục vị Địa hoàng hoàn thêm Tri mẫu và Hoàng bá — hai vị này giúp tả hư hỏa, dưỡng âm chế dương, làm cho âm dương tương tế, thủy hỏa tương sinh.

Đây là phương pháp mẫu mực cho phép bổ mà không trệ, tả mà không thương, thể hiện rõ tư tưởng “âm thịnh thì dương yên, thủy đủ thì hỏa giáng” của học phái Dưỡng Âm.

Hình ảnh minh họa các vị thuốc trong bài Lục Vị Tri Bá

Bài thơ để dễ thuộc để ghi nhớ:

Thục, Sơn, Sơn Thù bổ thận âm

Đơn bì, Linh, Trạch tả hư ngầm.

Tri mẫu, Hoàng bá trừ hư hỏa

Âm sinh dương dưỡng, khí an tâm

Thành phần, công dụng, chủ trị, cách dùng

Thành phần:

• Thục địa 12g
• Hoài sơn 12g
• Sơn thù 08g
• Đơn bì 12g
• Bạch linh 10g
• Trạch tả 10g
• Tri mẫu 10g
• Hoàng bá 10g

Công dụng: tư âm, giáng hỏa

Chủ trị: huyết áp cao (âm hư dương xung)

Giải thích từng vị thuốc trong bài Lục Vị Hoàn

Thục địa - tư Thận, bổ huyết ích tủy - QUÂN

Hoài sơn - tư Thận, bổ Tỳ sinh tân chỉ khát - QUÂN

Sơn thù - tư Thận, ích Can sáp tinh - THẦN

Đơn bì - tả Can hỏa thanh huyết nhiệt - TÁ

Bạch linh - lợi thủy, thẩm thấp ở Tỳ - TÁ

Tri mẫu - thanh Phế nhiệt - TÁ

Hoàng bá - thanh nhiệt tả hỏa Thận - TÁ

Trạch tả - thanh thấp nhiệt BQ, giáng trọc - SỨ

Lưu ý khi dùng Bài Lục Vị Tri Bá

1. Không dùng khi âm hư chưa rõ, hoặc hư mà không nhiệt.

Sách Y Tông Kim Giám viết: “Tri Bá Địa Hoàng, chuyên trị âm hư hỏa vượng; nếu không có hư hỏa mà dùng, tất tổn thương Tỳ vị.”

Nghĩa là: bài này chỉ dùng khi có biểu hiện âm hư, hư nhiệt, như: lưng gối mỏi, nóng gót chân, triều nhiệt, đạo hãn, miệng khô, họng rát.

Nếu âm hư chưa sinh hư nhiệt, hoặc dương khí suy mà không có nội nhiệt — thì không nên dùng.

2. Tỳ Vị hư hàn, tiêu hóa kém cần thận trọng.

Trong Cảnh Nhạc Toàn Thư, Trương Giới Tân nhấn mạnh: “Thục địa vị nê trệ, tỳ nhược giả dụng chi, tất sinh đầy bụng, ăn kém.”

Nghĩa là: người tỳ hư, đờm thấp, ăn kém, đầy bụng — nên giảm hoặc bỏ Thục địa, hoặc gia Trần bì, Sa nhân để điều hòa.

3. Không nên dùng lâu dài khi hư nhiệt đã lui.

Lục Vị Tri Bá có tính hàn lương, tả hỏa, dùng lâu có thể tổn thương dương khí, dẫn đến sợ lạnh, chân tay lạnh, tiêu hóa kém.

Khi bệnh đã ổn, nên giảm liều hoặc chuyển sang Lục Vị Hoàn để ôn dưỡng âm dương cân bằng.

4. Phụ nữ đang hành kinh hoặc tỳ vị hư hàn nên dùng thận trọng.

Vì Hoàng bá, Tri mẫu đều tính hàn lương, dễ làm huyết khí ngưng trệ, dẫn đến kinh ít, trễ kinh hoặc đau bụng kinh.

⚠️Chú ý:

Thông tin về bài thuốc Lục Vị Tri Bá chỉ mang tính chất tham khảo, nhằm mục đích cung cấp kiến thức Y học cổ truyền cho người đọc. Nội dung này không thay thế cho việc chẩn đoán, kê đơn hay điều trị y khoa.

Việc sử dụng bài thuốc cần có sự thăm khám và chỉ định của thầy thuốc có chuyên môn. Người bệnh tuyệt đối không tự ý dùng thuốc, phối ngũ hoặc thay đổi liều lượng. Tác giả không chịu trách nhiệm đối với bất kỳ rủi ro nào phát sinh từ việc tự ý áp dụng thông tin trong bài viết này.

Người viết bài: Hồ Viết Cân (www.hovietcan.com)

Nguồn tham khảo: nhiều nguồn uy tín