Ma Hoàng Thang (TOGB): Trương Trọng Cảnh (Thương Hàn Luận)

Bài Ma hoàng thang (麻黄汤) là một trong những phương nổi tiếng trong Thương hàn luận của Trương Trọng Cảnh, thuộc nhóm tân ôn giải biểu – dùng khi hàn tà thương dinh khí phạm biểu (không có mồ hôi), chính khí bị uất lại ở phần phế, gây biểu thực hàn.

Bài thơ dịch theo sách "Thang đầu ca quyết"

Bài Ma Hoàng có Quế chi

Hạnh nhân, Cam thảo thực thì bốn rôì

Nhức đầu, phát nhiệt ốm người

Thương hàn mà uống mồ hôi dầm dề.

Hình ảnh minh họa các vị thuốc trong bài Ma hoàng thang

Thành phần, công dụng, chủ trị và cách dùng

Thành phần bài thuốc:

Bài thuốc này được tạo thành bởi bốn vị: 

• Ma hoàng 12g
• Quế chi 8g
• Hạnh nhân 12g 
• Chích cam thảo 4g

Công dụng: Phát hãn, giải biểu, tuyên phế, bình suyễn.

Chủ trị: Ngoại cảm phong hàn (Biểu thực hàn).

Cách dùng: 

Ma hoàng sắc trước, vớt bọt, sau đó cho các vị thuốc khác vào sắc tiếp, chia làm 3 uống (uống lúc còn nóng) đến khi ra mồ hôi là được không cần uống tiếp. Bài thuốc này sử dụng thích hợp với ngoại cảm hàn tà (cảm lạnh), tà khí còn ở phần biểu, sợ lạnh, phát nhiệt, nhức đầu, mình đau lưng, đau khớp, không có mồ hôi mà suyễn thở, rêu trắng, mạch phù khẩn cũng chính là “Chứng thương hàn thuộc Thái dương” đã nói trong sách “Thương hàn luận”.

Mồ hôi vốn do tân dịch trong cơ thể sinh ra. Nếu ra mồ hôi quá nhiều sẽ làm tổn thương chính khí. Bởi vậy trong Thương hàn luận có quy định rõ: sau khi uống Ma hoàng thang thì chỉ nên “đắp chăn cho ra dấp dính chút mồ hôi là đủ”. Sách cũng răn dạy: nếu mồ hôi ra quá nhiều sẽ làm vong dương. Vì thế, chữ “lâm ly” (dầm dề) trong câu “Thương hàn phục thử hãn lâm ly” không nên hiểu một cách máy móc, coi đó là hiện tượng bình thường sau khi dùng Ma hoàng thang. Người thầy thuốc cần vận dụng linh hoạt, chỉ dẫn mồ hôi ra vừa phải, mới đạt hiệu quả mà không gây hại. 

Giải thích từng vị thuốc trong: Ma Hoàng Thang

Ma hoàng: vị cay, tính ôn. QUÂN - phát hãn tán hàn, thông lợi phế khí, bình suyễn.

Quế chi: vị cay ngọt, tính ôn. THẦN - Trợ dương, giải cơ, ôn kinh, tán hàn, giải biểu, làm tăng thêm tác dụng phát hãn của Ma Hoàng.

Hạnh nhân: vị đắng, tính ôn. TÁ - hạ khí, tuyên phế, chỉ khái, giúp phế khí thông suốt để giảm ho, suyễn.

Chích cam thảo: SỨ - điều hòa các vị thuốc, giảm tính mãnh liệt của Ma hoàng, Quế chi; đồng thời ích khí hòa trung.

Giải thích Biểu thực hàn chứng

Biểu: phần ngoài của cơ thể – da, lông, cơ biểu, nơi vệ khí vận hành và cũng là cửa ngõ tà khí xâm nhập.

Thực: chính khí còn đầy đủ, tà khí từ ngoài xâm nhập mạnh, sự đối kháng giữa chính – tà ở biểu dữ dội.

Hàn: tính chất tà khí là lạnh, gây sợ lạnh, co rút, đau nhức.

=> Biểu thực hàn: là chứng ngoại cảm phong hàn ở người chính khí còn mạnh, vệ khí bị tà hàn ngăn trở ở biểu, chưa giải được ra ngoài.

Chú ý khi sử dụng bài thuốc (Ma Hoàng Thang):

Bài thuốc này có tính phát hãn mạnh nên chỉ dùng cho Ngoại cảm phong hàn biểu thực chứng với Triệu chứng: Phát sốt, sợ lạnh, không mồ hôi, đầu mình đau, khò khè ho suyễn, mạch phù khẩn.

Những chứng không được dùng Ma hoàng thang:

Biểu hư (tự ra mồ hôi, sợ gió, mạch hoãn)

• Vì Ma hoàng thang chủ lực phát hãn, nếu bệnh nhân vốn đã ra mồ hôi → dùng sẽ làm tổn thương dương khí, hao tân dịch.
• Trường hợp này phải dùng Quế chi thang.

Biểu nhiệt (ngoại cảm phong nhiệt: sốt cao, ít sợ lạnh, khát, rêu lưỡi vàng, mạch phù sác)

• Ma hoàng thang là tân ôn giải biểu, dùng sẽ càng làm nhiệt thịnh.
• Phải dùng bài Ngân kiều tán, Tang cúc ẩm hoặc các phương giải biểu thanh nhiệt.

Âm hư (miệng khô, lưỡi đỏ ít rêu, mạch tế sác, cơ thể gầy yếu)

• Vì Ma hoàng thang phát hãn mạnh → càng hao âm dịch, dễ gây tổn thương chân âm.

Khí hư, dương hư (sợ lạnh, mệt mỏi, tự hãn, tay chân lạnh, mạch vi nhược)

• Phát hãn sẽ khiến chính khí càng suy, dễ đổ mồ hôi đầm đìa, kiệt sức.

Lưu ý:  

• Bài viết về Ma hoàng thang chỉ mang tính chất tham khảo và cung cấp kiến thức y học cổ truyền.
• Đây là phương thuốc cổ phương kinh điển, có chỉ định – chống chỉ định rõ ràng, không thể áp dụng tùy tiện cho mọi trường hợp.
• Việc sử dụng cần có sự thăm khám, chẩn đoán và chỉ định của thầy thuốc Y học cổ truyền.
• Người bệnh tuyệt đối không tự ý mua và dùng thuốc khi chưa có hướng dẫn chuyên môn, vì có thể gây tác dụng không mong muốn hoặc nguy hiểm cho sức khỏe.
• Tác giả/bài viết không chịu trách nhiệm đối với bất kỳ hậu quả nào phát sinh từ việc áp dụng thông tin này mà không có tư vấn y khoa trực tiếp.

👉 Trong Thương Hàn Luận, Ma Hoàng Thang được vận dụng dựa trên sự biện chứng tinh tế qua mạch tượng. Muốn hiểu rõ tại sao Trương Trọng Cảnh lại kê toa chuẩn xác đến thế, bạn nên tìm đọc thêm 27 loại mạch trong Đông y (tiếng Việt – tiếng Anh – tiếng Hoa – giải nghĩa) để nắm trọn căn cơ lý luận.”

Người viết bài: Hồ Viết Cân (www.hovietcan.com)

Nguồn tham khảo: 

• Sách Thang đầu Ca quyết
• Sách Thương hàn luận (trương trọng cảnh)
• Internet